Ένα σημείωμα με αφορμή την ταινία «Το Τελευταίο Σημείωμα»

γράφει ο Νίκος Χατζηγιαννάκης

Βγαίνοντας ο θεατής από τις αίθουσες που προβάλλεται η εξαιρετική ταινία των Π. Βούλγαρη - Ι. Καρυστιάνη «Το τελευταίο σημείωμα»

κι ενώ παίρνει βαθιές ανάσες να λύσει ένα κόμπο στο λαιμό, μέσα του αντιπαλεύουν ανάμικτα συναισθήματα.

Απ’ τη μια η πίκρα και το αίσθημα ματαίωσης για τα χαμένα όνειρα της δρακογενιάς της Εθνικής Αντίστασης κι απ’ την άλλη ο ανείπωτος θαυμασμός για το ανθρώπινο μεγαλείο.

Κι ύστερα, αφού καταλαγιάσει η συγκίνηση, αυτόματα και συνειρμικά πιάνει το νήμα που ενώνει το χθες με το σήμερα. Δεν είναι δα και πολλά τα 70 χρόνια από τα τραγικά γεγονότα της εποχής εκείνης. Οι πληγές δεν έχουν επουλωθεί τελείως, οι νεκροί από τους τάφους ακόμα τυραννούν τις θύμησες των δικών τους, τα πώς και τα γιατί ποτέ δεν έπαψαν απαντήσεις να ζητούν.

Το δράμα της Ελλάδας είναι μοναδικό στην Ευρώπη, το χρονικό των γεγονότων συνθέτει ένα μαρτυρικό σταυρό για το δύσμοιρο λαό μας.

1936-40: Μεταξική δικτατορία με απηνείς διώξεις και τρομοκρατία κατά των αριστερών.

1940-41: Ηρωικό έπος στα βουνά της Αλβανίας κατά της φασιστικής επίθεσης Μουσολίνι.

1941-44: Γερμανική κατοχή που άφησε πίσω της ολοκαυτώματα, ερείπια και πόνο αλλά που ταυτόχρονα σημαδεύτηκε από την απαράμιλλη αντίσταση του λαού στις πόλεις, τα χωριά και τα βουνά.

1944-49: Άγριος και αιματηρός εμφύλιος πόλεμος με άμεση ανάμιξη και καθοδήγηση του Αγγλοαμερικάνικου παράγοντα.

1949-60: Συνέχιση διώξεων και περιθωριοποίησης των Αριστερών και των συνοδοιπόρων τους.

1967-74: Φασιστική δικτατορία των συνταγματαρχών με νέο κύμα διώξεων, φυλακίσεων, βασανιστηρίων, εξοριών Αριστερών αλλά και δημοκρατικών πολιτών όλων των αποχρώσεων.

Αλήθεια, υπήρξε άλλη χώρα στην Ευρώπη, 15 χρόνια μετά το σοκ μιας καταστροφής του μεγέθους της Μικρασιατικής, να έζησε άλλα 40 συνεχόμενα χρόνια πολιτικής ανωμαλίας, πολέμων, διχασμών, εξωτερικών επεμβάσεων, αδελφοκτόνου σπαραγμού, αναγκαστικής προσφυγιάς κλπ;

Ήταν απλή στραβοτιμονιά και ιδιοτροπία της ιστορίας, αμέτρητοι πολίτες μιας κοινωνίας, όσοι γλύτωσαν το θάνατο, να ζουν μέχρι το 1974 αφανείς, αόρατοι, κρυμμένοι στο πλήθος, στιγματισμένοι, εξευτελιζόμενοι, πολλοί αυτοεξόριστοι στα πέρατα του κόσμου, αποκλεισμένοι από τη μεταπολεμική κοινωνική εξέλιξη;

Ήταν ασήμαντη λεπτομέρεια η πατρίδα μας να στροβιλίζεται στη δίνη παθών και διχασμού, τη στιγμή που όλες οι υπόλοιπες χώρες (οι περισσότερες με πολύ μικρότερες καταστροφές) ανασκουμπωνόταν, ενωμένες εσωτερικά, να ξεπεράσουν τις συνέπειες του πολέμου;

Ήταν φυσιολογικό η «εθνικοφροσύνη» να αναγορεύεται σε επίσημη κρατική ιδεολογία και προσοδοφόρο επάγγελμα;

Η εθνική περιπέτεια που περνάμε σήμερα, κάθε άλλο παρά ξεκομμένη είναι από το πέρασμα του οδοστρωτήρα των θλιβερών αυτών γεγονότων. Ο αχός της ιστορίας πάντα μεταφέρεται στο παρόν ως φορτίο, ερμηνευτής και παιδαγωγός. Στον τόπο αυτό και σε κάθε τόπο τίποτα δεν συμβαίνει ερήμην του παρελθόντος. Αυτό το παρελθόν, όσο δυσάρεστο κι αν είναι, οφείλουμε να μην πετάμε στη λήθη, χωρίς φυσικά να ξύνουμε τις πληγές του, να κρατάμε τις θετικές παρακαταθήκες του και να διδασκόμαστε από τα λάθη.

Μ’ αυτήν την έννοια, οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, μεταξύ των οποίων η μορφή του Ναπολέοντα Σουκατζίδη της ταινίας, μπορούν να αναπαύονται εν δικαίω, η θαρραλέα στάση τους υπήρξε η επιτομή του γνήσιου πατριωτισμού και οι θυσίες τους όχι μόνο δεν πήγαν χαμένες αλλά λαμπρύνουν την ιστορία μας και νοηματοδοτούν το μέλλον.